„Temperatuurchecks zou ik toejuichen, omdat je daarmee in principe alleen gezonde mensen aan boord krijgt. Dit versterkt de gelaagde aanpak om coronabesmetting te voorkomen, waardoor de afstandsregel in de lucht niet hoeft te worden toegepast”, zegt Fruitema, die met het ministerie van Infrastructuur en luchthaven Schiphol in gesprek is over hoe de anderhalvemetersamenleving straks doorwerkt als het luchtverkeer in grotere aantallen op gang komt.

„In sommige landen is de temperatuurcheck al ingevoerd, en vindt vaak bij aankomst aan; dit zou moeten worden aangevuld met een check bij vertrek”, zegt Fruitema.

Gates en bagagebanden

Schiphol kijkt naar een mondkapjesplicht op de hele luchthaven, zo meldt een woordvoerder zaterdag aan De Telegraaf. Bij de gates en de bagagebanden kan de 1,5 meter ook niet altijd gegarandeerd worden. Verder zou deze praktijk beter aansluiten bij het ov en het vliegtuig.

De luchtvaartsector is ’in principe’ ook gebonden aan de 1,5 meter-eis, blijkt uit voorschriften van de Europese luchtwaakhond EASA. Maar deze stelt ook dat er uitzonderingen gemaakt kunnen worden, mocht het vliegtuig onverhoopt toch vol zitten of vanwege de veiligheid. Het kabinet stelde eerder deze week dat 1,5 meter in het transport niet altijd haalbaar is.

„Ik begrijp de zorg van reizigers, maar als maatregelen om besmetting te voorkomen strikt worden toegepast, zoals gebruik van verse luchtfilters en zo weinig mogelijk contact, hoef je in de cabine geen 1,5 meter afstand te houden”, zegt de BARIN-voorman.

Veilig zonder 1,5 meter

Die zorg onder luchtreizigers neemt toe, nu de vliegtuigen weer voller worden en het aantal vakantievluchten elke week wordt opgevoerd. Medisch en technisch onderzoekers plaatsen vraagtekens bij de herhaalde geruststelling van de luchtvaart dat het ook zonder die 1,5 meter afstand veilig genoeg is.

„Hutjemutje betekent grotere risico’s, ondanks sterke luchtfilters en mondkapjes”, zegt de Duitse wetenschapper prof. Dieter Scholz van de hogeschool Hamburg, deskundige in vliegtuigtechniek en design. Dat meent ook arts-onderzoeker en voormalig piloot Michel Mulder van de Stichting Ikaros in Hilversum, die zieke en overleden bemanning bestudeert op afwijkingen als gevolg van vaak slechte luchtkwaliteit in cockpit en cabine.

„De huidige aircosystemen in vliegtuigen zorgen ervoor dat schadelijke deeltjes makkelijk kunnen worden ingeademd. Mondkapjes helpen nauwelijks om de infectiekans te verkleinen. Het is vreemd dat op de grond de afstandsregel heilig lijkt en in het ov en de lucht niet”, meent Mulder.

Nu pas onderzoek

De EASA heeft in samenspraak met koepels IATA (vliegmaatschappijen), ACI (luchthavens) en VN-organisatie ICAO richtlijnen opgesteld. Fruitema vindt het advies van de EASA ’onverdacht’. Maar deze dienen volgens een woordvoerster als aanbeveling en zijn niet verplicht. De Nederlandse regering verwijst naar de internationale afspraken in de luchtvaart. Het RIVM gaat pas nu onderzoek doen naar de corona-effecten in vliegtuigen. „Dat kan enkele weken duren”, aldus een zegsman.

Vliegen is economisch niet rendabel als de anderhalve meter strikt toegepast zou worden in de cabine. Een luchtvaartmaatschappij maakt vaak pas winst bij bezettingsgraden die boven de 80% liggen. Bovendien wordt het milieu ook extra belast door halflege vliegtuigen. „Zonder deze veiligheidsmaatregelen heb je op de langere termijn geen bestaansrecht, want als achteraf bekend wordt dat er aan boord corona is ontstaan, zullen reizigers je mijden. Als vliegmaatschappij zul je alleen daarom aan de regels moeten houden”, aldus Fruitema.

Klachten? Niet vliegen

Vliegexpert Joris Melkert van TU Delft bepleit de ’gelaagde aanpak’. „Alleen de hele keten van beperkingen kan zorgen voor genoeg veiligheid. Dat begint bij reizigers zelf: die moeten beseffen dat ze gezond aan de vlucht dienen te beginnen. Klachten? Niet vliegen. Oud, kwetsbaar? Niet de lucht in. Geef iedereen de ruimte, draag mondkapjes en blijf op je stoel zitten, ook na de landing. Dan zijn de risico’s aan boord acceptabel”, stelt hij.

KLM wijst op de stapel van maatregelen die het treft om besmetting te voorkomen en meldt dat ze zich houdt aan de afspraken. „Alle passagiers en crew dragen op vluchten gezichtsmaskers. Ook worden vliegtuigen met virusdodende middelen gereinigd en wordt het contact tussen bemanning en passagiers beperkt. Het besmettingsrisico is laag. Zo nodig vragen we passagiers een gezondheidsverklaring”, aldus een woordvoerder.

“We houden ons aan alle voorschriften. Onze bemanning wil ook weer veilig thuiskomen”

Transavia, begonnen met vakantievluchten naar Zuid-Europa, laat weten bij veel animo met 100% bezetting te vliegen. „De 1,5 meter kan gewoon niet. We vertrouwen op de speciale hepafilters voor schone lucht en verticale afzuigstromen, die met de mondkapjes en extra hygiëne het gevaar op infectie tot een minimum reduceren. We houden ons aan alle voorschriften. Onze bemanning wil ook weer veilig thuiskomen.”

Geen garantie op volledige bescherming

Volgens de EASA-woordvoerster is er geen garantie op volledige bescherming tijdens de vlucht. „Passagiers met symptomen moeten daarom voor het instappen geweerd worden. Snelle koortsscans op luchthavens zijn om die reden altijd aan te raden. Ze schrikken ook zieke reizigers af, die toch willen vliegen.”

De Barin volgt de richting van de EASA, die voorstander van temperatuurchecks op luchthavens, maar daar gaan de nationale autoriteiten over. De EASA heeft deze week een ’proeftuin’ op de luchthaven van Brussel geopend, waarin de koortsmetingen als een de ’belangrijkste’ elementen om de passagiersstroom weer op gang te brengen. Deze evaringen moeten dan leiden tot uniforme regels voor de hele Europese en mondiale luchtvaart.

Prof. Scholz heeft er weinig vertrouwen in. „Hepafilters gaan besmettingen van mensen dicht op elkaar echt niet tegen. Mondkapjes helpen ook niet als je uren opgepropt zit. Spreiden van passagiers en minder volle vliegtuigen kunnen wel soelaas bieden.”